مقدمه‌ای بر ترجمه ادبی
29 تیر 1400 - 4:36
مقدمه‌ای بر ترجمه ادبی
وقتی مردم با مانع زبان خارجی مواجه می‌شوند، معمولی ترین روش عبور از آن را این می‌دانند که شخصی را پیدا کند که به طور شفاهی یا کتبی برای ایشان ترجمه کند. واژه translation واژه کلی است که برای انواع برگردان‌های معانی گفتار در یک زبان (زبان مبدأ) به معنی بیان در زبان دیگر (زبان مقصد) به کار می‌رود، خواه شفاهی، خواه کتبی و یا با استفاده از علائم باشد.
بعضی وقت‌ها گفته می‌شود که کاری پیچیده‌تر از ترجمه وجود ندارد. ادعایی که اگر همه‌ی عوامل دخیل در آن در نظر گرفته شود، باور کردنش مشکل نیست. مترجمین نه تنها باید زبان مبدأ را درست بدانند، بلکه باید درک کاملی از زمینه‌ی دانش تحت پوشش متن اصلی و هر مفهوم اجتماعی، فرهنگی و احساسی که باید در زبان مقصد مشخص شود، داشته باشند تا نکات مربوط به عبارات خاص الگوهای پیشرفته شده یا محرمات در بیان، انتظارات محلی، مثلاً منطقه‌ای و نظایر آن را بتوانند مد نظر قرار دهند.
به طور کلی، مترجمین در زبان مادری خود، یا زبانی که به آن عادت دارند، تحقیق می‌کنند تا مطمئن شوند نتیجه در حد امکان طبیعی جلوه کند. گرچه بعضی مترجمین گفته‌اند که برای انواع خاصی از متون علمی، که صحت ترجمه بیشتر ضرورت دارد تا طبیعی بودن آن، معقول‌تر است که مترجم به زبان اصلی تسلط بیشتری داشته باشد.
هدف ترجمه این است که بین زبان مبدأ و زبان مقصد تعادل معنایی به وجود آید و همین معادل‌یابی است که ترجمه را از کارهای زبانی مثل اقتباس، خلاصه برداری و چکیده نویسی متفاوت می‌کند. البته مشکلات زیادی در این جمله‌ی به ظاهر ساده نهفته است. همه‌ی این مشکل بسته به آن دارد که چه معیارهایی از تعادل باید انتظار داشت و پذیرفت.
معادل دقیق، البته غیر ممکن است؛ هیچ مترجمی نمی‌تواند ترجمه‌ای ارایه بدهد که معادل متن اصلی باشد. ترجمه از لحاظ ریتم، نمادگرایی آوایی، جناس و تلویحات فرهنگی معادل متن اصلی نخواهد بود، چنین معادل‌هایی حتی هنگام دگر نویسی[1] در یک زبان واحد هم ممکن نیست. همیشه تا حدودی کاهش اطلاعات وجود دارد.
از طرف دیگر انواع زیادی از معادل‌های غیر دقیق وجود دارد که هر کدام می‌تواند در سطحی از عمل موفق باشد. نتیجه این که چیزی به نام بهترین ترجمه وجود ندارد. موفقیت ترجمه به هدفی بستگی دارد که برای آن انجام شده است. و آن هدف به نوبه‌ی خود منعکس کننده نیاز مردمی است که برای آنها ترجمه صورت گرفته است. یک ترجمه غیر دقیق (سرسری) از یک نامه کافی است تا یک شرکت را از چند و چون یک تقاضا مطلع کند. ترجمه‌ی یک مقاله‌ی علمی توجه دقیق به معنی را طلب می‌کند، اما نیاز کمتری به زیبایی شناسی دارد. تهیه‌ی یک فیلم دوبله شده مستلزم دقت در مورد هماهنگی ترجمه با حرکت لب‌ها است که این اغلب به قیمت محتوی تمام می‌شود. کار ادبی مستلزم حساسیت روی صورت و محتوا است و این حساسیت ممکن است باعث شکل گرفتن چندین ترجمه بشود که هر کدام از آنها بر جنبه‌ای از متن اصلی تاکید کند. درک این امر ساده است که آنچه ممکن است در شرایط بهترین باشد، در شرایط دیگر ممکن است نامناسب باشد.
برای اینکه همه احتمالات منظور گردد، انواع مختلفی از ترجمه مطرح شده است. در یک ترجمه کاربرد شناسانه تأکید کاملاً بر روی صحت و آگاهی از موضوع است، چیزی که برای راهنماهای آموزش و تحقیقات علمی لازم است. در ترجمه زیبایی شناختی که برای متون ادبی اهمیت دارد، بر نگهداری هر دو محتوای احساسی و معرفتی و همچنین بر حفظ حدودی از توازن سبک تأکید می‌شود. ترجمه‌ی قوم نگاشتی[2] یا ترجمه از نظر جامعه شناسی زبان توجه کامل به سوابق فرهنگی نویسنده و مخاطبین و تفاوت های بین زبان اول و دوم را مد نظر قرار می‌دهد. مانند وقتی که سنت‌های مذهبی مسیحی خاورمیانه‌ای با معیارهای فرهنگی آفریقای مرکزی یا آمریکای امروزی ترجمه می‌شوند. همچنین انواعی از ترجمه‌های زبان شناختی وجود دارد که در آنها، هدف انتقال شرایط ساختاری متن اصلی است (اغلب در یک حالت کاملاً کلمه به کلمه) با تأکید بر ویژگی‌هایی مثل کهنگی واژه‌ها، لهجه‌ای بودن و درجات رسمی بودن. البته بیشتر ترجمه ها مخلوطی از این انواع نظری و منعکس کننده‌ی واقعیت پیچیده ی زبان در کاربرد هستند که در آن انواع خالص وجود نداند.
منبع: شریعتی، م. 1379. نکته‌ای درمورد ترجمه‌ی متون ادبی. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهیدباهنر کرمان. شماره 6 و7: 26-44.
[1] Paraphrasing
[2] Ethnographic
